Փախուստն անձնական պատասխանատվությունից անընդունելի է

Սերժ Սարգսյանի ելույթը Ազգային ժողովում

«Պառլամենտական կառավարման ձեւն ավարտուն տեսքի բերելու համար մենք այսօր խորհրդարանական եղանակով կազմավորում ենք կառավարություն, որի առաջին քայլն Ազգային ժողովի կողմից վարչապետ ընտրելն է:

Մասնագիտական, գիտական, քաղաքական շրջանակներում միակարծիք են, որ գոյություն ունեցող կառավարման որեւէ ձեւ չի կարող հավակնել կատարյալ լինելուն: Ես էլ նույն կարծիքին եմ: Կառավարման ցանկացած ձեւ, որը բավարարում է նվազագույն ֆորմալ սահմանադրական չափորոշիչներին, ժողովրդավարության ամրապնդման տեսանկյունից կարող է լինել նպաստավոր:

Մինչդեռ ճիշտ չբալանսավորված կառավարման ձեւը կարող է հանգեցնել իշխանության թեւերի միջեւ հավասարակշռության խախտման, կառավարման անարդյունավետության, կոնֆլիկտայնության՝ դրանցից բխող բոլոր բացասական հետեւանքներով:

Անկախության առաջին տարիներին օբյեկտիվորեն մեծ էր եւ գերակշռում էր այն մոտեցումը, որ երկրում կայունություն ու զարգացում ունենալու համար պետք է ապավինել հանրապետության նախագահի իշխանության դերակատարությանը: Այդ տարիներին ավելի մեծ էր վախը հնարավոր քաոսային վիճակներից, քան հանրապետության նախագահին մեծ լիազորություններով օժտելու հետեւանքներից:

Նախագահական ուժեղ իշխանության անհրաժեշտությունը հիմնավորվում էր նրանով, որ դա հնարավորություն է տալիս կենտրոնացնելու գոյություն ունեցող տնտեսական ու քաղաքական ռեսուրսները եւ արագորեն ընդունելու անհրաժեշտ որոշումները, արդյունավետորեն հաղթահարելու հրատապ կամ կուտակված խնդիրները:

Մենք այսօր էլ պետք է արձանագրենք, որ անկախության առաջին տարիներին նախագահական կամ կիսանախագահական կառավարման ձեւերն այլընտրանք չունեին:

Մինչդեռ արդեն ակնառու է, որ պատմական զարգացման ներկա փուլում որպես գերակայություն շարունակում է մնալ հավասարակշռված, վերահսկելի ու պատասխանատու իշխանություն ունենալու խնդիրը. իշխանություն, որի յուրաքանչյուր ճյուղի, յուրաքանչյուր օղակի իրավունքների ու պատասխանատվության շրջանակները համահունչ են: Իսկ դա, մեր պատկերացմամբ, լավագույնս կարող է լուծվել հենց պառլամենտական կառավարման ձեւի պայմաններում:

Փոփոխված սահմանադրության հիմքում դրված են առանցքային նշանակություն ունեցող հետեւյալ դրույթները.

- Ազգային ժողովը՝ որպես օրենսդիր իշխանություն, ձեւավորում է կառավարություն եւ վերահսկողություն է իրականացնում նրա նկատմամբ,

- գործադիր իշխանությունը միասնական է ու ղեկավարվում է կառավարության կողմից,

- դատարաններն անկախ են եւ հաշվետու են միայն օրենքի առջեւ,

- հանրապետության նախագահը պետության գլուխն է, իր լիազորություններն իրականացնելիս անաչառ է, ղեկավարվում է բացառապես համապետական եւ համազգային շահերով, մաս չի կազմում իշխանության երեք թեւերից որեւէ մեկին, հետեւում է սահմանադրության պահպանմանը:

2015 թվականի փոփոխություններով սահմանադրությունն առանցքային դերակատարություն է վերապահել Ազգային ժողովին՝ միաժամանակ անհրաժեշտ ինքնուրույնություն ընձեռելով կառավարությանը երկրի ներքին ու արտաքին քաղաքականության մշակման ու իրականացման հարցերում:

Սահմանադրությունը նախատեսում է օրենսդիր եւ գործադիր իշխանությունների միջեւ համագործակցության կառուցակարգեր, որոնց նպատակն է խուսափել համակարգային հակամարտություններից: Սահմանադրությունը համարժեք լուծումներ է տվել կառավարության կայունությանը, խորհրդարանի վերահսկողական լիազորություններին, պառլամենտական փոքրամասնության դերին առնչվող հիմնախնդիրներին:

Սահմանադրությունը պետական մարմինների համակարգում առանցքային դերակատարում է տալիս վարչապետին: Կառավարման պառլամենտական ձեւ ունեցող պետություններում վարչապետն իշխող կուսակցության ղեկավարն է:

Վարչապետը, ապագա կառավարման համակարգում ունենալով առանցքային դերակատարություն, այնուամենայնիվ, որեւէ պարագայում չի կարող նույնացվել կիսանախագահական կառավարման մոդելի նախագահի հետ: Վարչապետը, ի տարբերություն կառավարման կիսանախագահական ձեւի հանրապետության նախագահի, ամբողջ գործադիր իշխանության ղեկավարն է, մշտապես գտնվում է խորհրդարանական վերահսկողության ներքո: Սահմանադրությամբ վարչապետը կարող է փոփոխվել քաղաքական դրդապատճառներով:

Այս տեսանկյունից խիստ կարեւոր են պառլամենտական փոքրամասնությանը վերապահված դերակատարությունն ու լիազորությունները: Կառավարման այս ձեւի պայմաններում քաղաքական հիմնական բաժանարար գիծը ոչ թե կառավարության եւ խորհրդարանի, այլ քաղաքական մեծամասնության ու պառլամենտական փոքրամասնության միջեւ է:

Սահմանադրությունը պառլամենտական փոքրամասնությանը վերապահել է իր դերին եւ կշռին համարժեք այնպիսի լիազորություններ, որոնք հնարավորություն պետք է տան հակակշռելու գործադիրին՝ վերջինիս թերությունները, բացերը դարձնելով հանրային քննարկման առարկա:

Հոդվածն ամբողջությամբ կարդացեք «Հայոց Աշխարհ» օրաթերթի Ապրիլի 18-ի համարում